Brygada Świętokrzyska tojedyna polska formacja, która samodzielnie wyzwoliła niemiecki obóz koncentracyjny. 5maja 1945 roku żołnierze Antoniego Szackiego wyzwolili niemiecki obóz dlakobiet wHoliszowie naterenie Czech.
Brygada Świętokrzyska została sformowana 11 sierpnia 1944 roku wmajątku Ladocin. Jej dowódcą został płk Antoni Szacki, pseudonim „Dąbrowski” i„Bohun”. Była ona częścią Narodowych Sił Zbrojnych –Związku Jaszczurczego, czyli tej części NSZ, która niepodporządkowała się włączeniu doArmii Krajowej. Początkowo Brygada prowadziła działania przeciwko Niemcom, mające głównie charakter samoobrony. Ich zadaniem była obrona ludności cywilnej przed represjami.
Wkleszczach
Żołnierze Brygady Świętokrzyskiej „(…) przyjęli –wodróżnieniu odAK –zasadę walki zdwoma wrogami, Niemcami iSowietami. Tym ostatnim dawali się weznaki, likwidując bandyckie oddziały AL istruktury PPR, grabiące imordujące ludność naKielecczyźnie. Zbliżający się Sowieci mieli znimi własne porachunki: zarozbicie jesienią 1944 roku dużego zgrupowania AL Grochala »Tadka Białego« wraz zgrupą sowieckiego wywiadu wojskowego poddowództwem Iwana Karawajewa; zawyłapywanie ilikwidowanie przez lotne patrole NSZ członków grup komunistycznych; zaodbijanie zich rąk katowanych żołnierzy polskiego podziemia orazzakładników zewsi idworów; wreszcie –zazlikwidowanie wpaździerniku 1944 sowieckiej radiostacji wpowiecie częstochowskim”. –pisze Anna Zechenter wartykule „Jak Brygada Świętokrzyska NSZ ocaliła więźniarki niemieckiego obozu wHoliszowie” (IPN).
Wraz zofensywą sowiecką inacierającą odwschodu Armią Czerwoną, Brygada Świętokrzyska otrzymała rozkaz odkomendanta Głównego NSZ płk. Zygmunta Broniewskiego: „Brygada mawykonać rozkaz wycofania się naŚląsk. Pomocy niemożemy udzielić. Należy liczyć nawłasne siły”.
Wiadomo już było, żeżadne porozumienie zSowietami niebędzie możliwe. NKWD, postępujące zawojskiem sowieckim, wprowadziło nazajętych polskich terenach politykę terroru. Poszukiwani byli polscy żołnierze, działacze niepodległościowi, członkowie AK iNSZ. Wszystkich czekała śmierć albo wywózka dołagru.
Brygada Świętokrzyska, abyprzedrzeć się naZachód, przyjęła taktykę czasowego „niewojowania zNiemcami”, dzięki czemu udało imsię przejść przez Śląsk, Sudety iCzechy wokolice Pilzna. Decyzja Szackiego otymczasowym zaprzestaniu walk zNiemcami poczytywana była później przez niektórych jako zdrada. Sowieci przedstawiali Brygadę jako kolaborantów ihitlerowskich współpracowników, ijako takich ścigano żołnierzy Brygady nawet wiele lat powojnie.
Po morderczym marszu przez Sudety (była zima, ażołnierze byli wyczerpani inie mieli dobrych mundurów) Brygada Świętokrzyska dotarła doCzech. Podrodze wjej szeregi zaciągnęło się wielu Polaków, polskich jeńców, którzy uciekli zniemieckiej niewoli czybyłych więźniów obozów koncentracyjnych. Oddział liczył już 2tysiące żołnierzy.
W Czechach dowództwo Brygady nawiązało kontakt zczechosłowackim podziemiem, atakże wysłało emisariuszy doNaczelnego Wodza iwojsk alianckich. 30 kwietnia 1945 roku doszło dospotkania Polaków z3. Armią Amerykańską gen. George Pattona. Wtedy żołnierze Szackiego wznowili działania wojenne przeciwko Niemcom.
Wyzwolenie niemieckiego obozu wHoliszowie
KL-Holleischen powstał w1944 roku jako filia KL-Flossenbürg. Więzione wnim kobiety wykorzystywano doniewolniczej pracy wmiejscowym zakładzie produkującym amunicję. Dziś wiemy, żegdyby nieBrygada wszystkie więźniarki zostałyby zamordowane. 25 lutego 1945 roku Adolf Hitler wydał bowiem rozkaz mówiący, żewszystkie obozy koncentracyjne miały zostać wysadzone wpowietrze, gdy nieprzyjaciel znajdzie się wodległości 8kilometrów odniego.
Amerykanie mieli pewną wiedzę naten temat. Informacje otym, żeNiemcy zniszczą obóz izabiją wszystkie więźniarki, otrzymał także Szacki ijego ludzie. Należało działać bardzo ostrożnie. Wobozie wHoliszowie przetrzymywanych było około tysiąc kobiet: 400 Francuzek, 280 Żydówek, 167 Polek, atakże m.in. Czeszki, Holenderki, Belgijki, Rumunki, Jugosłowianki, Włoszki, Ukrainki, Rosjanki.
W dniu, wktórym Brygada Świętokrzyska zaatakowała obóz, Niemcy planowali zamordować 280 Żydówek. Kobiety teznajdowały się już wbudynku, gdzie miały zostać spalone żywcem. Atak naniemiecki obóz koncentracyjny wHoliszowie został uzgodniony zAmerykanami. Brygada Świętokrzyska podeszła podobóz wHoliszowie 5maja 1945 roku oświcie. Czekali nadogodny moment dorozpoczęcia ataku. Nagle pojawiła się komenda: „Naprzód!”.
Nacierający Polacy całkowicie zaskoczyli Niemców. Atak był świetnie zaplanowany iskoordynowany, walki trwały krótko. Polacy szybko sforsowali bramę iznaleźli się naterenie obozu. Artur Cieślik wtekście „Brygada Świętokrzyska wKL Holleischen” pisze:
„Po przejęciu kontroli nad obozem, adiutant Szackiego por. Zygmunt Borowiecki ps. »Zygmunt«, zwrócił mu uwagę nadwa baraki odgrodzone odpozostałych płotem. Budynki te, wraz zeznajdującymi się wśrodku kobietami, były zaryglowane awokół nich zgromadzono beczki złatwopalną substancją. Jak się okazało, uwięzione wbarakach kobiety narodowości żydowskiej miały być spalone.
St. Strz. Ćwikło przywołuje zewspomnień obraz oswobodzonych polskich kobiet, które słysząc mowę ojczystą, widząc polskie mundury iorzełki naczapkach, wybiegały zbaraków zokrzykiem naustach: «Wojsko polskie! Topolska armia! Tocud! Bogu niech będą dzięki!«”.
Po stronie polskiej straty były niewielkie –tylko dwóch żołnierzy zostało rannych. Wszyscy esesmani, niemieccy żołnierze idozorczynie zostali wyłapani irozbrojeni. „Okazało się, żewszyscy byli niewinni” –wspominał później zprzekąsem jeden zpolskich żołnierzy. „Jeden [Niemiec] upadł nakolana, doczołgał się domoich nóg izaczął całować buty”.
Oprócz wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego wHoliszowie Brygada Świętokrzyska oswobodziła około 6tysięcy robotników różnych narodowości, których Niemcy zmuszali doniewolniczej pracy wswoich okolicznych fabrykach. Wkolejnych dniach Brygada wzięła udział wdalszych starciach zNiemcami. Wczasie jeden zpotyczek wzięli doniewoli wielu oficerów Wehrmachtu.
Amerykanie wcielili Brygadę Świętokrzyską doswojej 2. Dywizji Piechoty. Powojnie, choć naciskał natoStalin, Stany Zjednoczone niezgodziły się wydanie Sowietom polskich żołnierzy zBrygady Świętokrzyskiej, czym bez wątpienia uratowali imżycie.
Po wojnie żołnierze Brygady służyli, jako część armii USA, wamerykańskiej strefie okupacyjnej naterenie Niemiec. Później zostali oni przeniesieni doFrancji, zgodnie zumową pomiędzy Wodzem Naczelnym Wojska Polskiego gen. Władysławem Andersem arządem francuskim. Wielu żołnierzy trafiło ostatecznie doStanów Zjednoczonych. WUSA zamieszkał także Antoni Szacki, naktórego Sowieci polowali. Jeszcze wlatach 50. miała miejsce próba porwania iwywiezienia godoZSRS. Udało mu się szczęśliwie tego uniknąć. Szacki zmarł w1992 roku wCosta Mesa wKalifornii.
Czytaj też:
Trzy lata tortur. Poruszające świadectwo Niezłomnego Łukasza CieplińskiegoCzytaj też:
"Łupaszka". Znienawidzony Żołnierz NiezłomnyCzytaj też:
Witold Pilecki. Jak wydostać się zniemieckiego piekła
Opracowała: Anna Szczepańska
Źródło: DoRzeczy.pl / IPN, www.przystanekhistoria.pl
- II wojna światowa
- Historia
- Ludzie
- Kraj
